Cai nghiện thuốc lá bằng cách nào?

            Vai trò gây bệnh của hút thuốc đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu trên thế giới cũng như ở nước ta. Hút 01 điếu thuốc tức là đã tự mình làm mất đi 5,5 phút cuộc sống. Tuổi thọ trung bình của người hút thuốc ngắn hơn so với người không hút thuốc từ 5-8 năm. Hút thuốc làm tăng tỷ lệ tử vong từ 30 đến 80%, chủ yếu là do các bệnh ung thư (ung thư phổi), bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, các bệnh tim mạch….

Cai nghiện thuốc lá bằng cách nào. Ảnh: minh họa

Mức độ tăng nguy cơ phụ thuộc vào tuổi bắt đầu hút (hút thuốc càng sớm thì nguy cơ càng cao), số lượng thuốc hút trung bình với đơn vị là bao/năm tính bằng cách lấy số bao thuốc hút trung bình hàng ngày nhân với số năm hút (số lượng thuốc hút bao/năm càng lớn thì nguy cơ càng cao) và thời gian hút càng dài thì nguy cơ cũng càng lớn.

Vậy tại sao người ta hút thuốc ?

Câu hỏi trên được đặt ra từ rất nhiều năm. Nhiều tổ chức y tế cho rằng người ta hút thuốc lá do bị “nghiện” ni-cô-tin. Nicotine trong điếu thuốc lá khi hít vào sẽ thấm qua mạch máu phổi vào máu tuần hoàn, 7 giây sau sẽ lên đến trung tâm “thưởng” ở não. Tại đây nicotin gắn vào thụ thể nicotin gây phóng thích các chất trung gian dẫn truyền thần kinh chủ yếu là dopamin và noradrenaline gây ra các hiệu quả như tăng cường sự chuẩn xác, độ tập trung, khả năng hoạt động trí óc; gây cảm giác sảng khoái, yêu đời, hưng phấn; giảm lo âu, tăng chuyển hoá cơ bản nên giảm cân nặng. Khi nồng độ nicotin giảm xuống, người hút sẽ xuất hiện các triệu chứng rất khó chịu như thèm thuốc, mất ngủ, buồn bã hay hưng phấn quá mức, thèm ăn, ăn nhiều, tăng cân. Lúc này, người ta thường chọn giải pháp là hút thuốc, do quá lệ thuộc vào nicotin.

Tuy nhiên, dường như nguyên nhân dẫn đến việc hút thuốc không chỉ có ni-cô-tin. Hút thuốc là một chuỗi nghi thức liên quan đến nhiều giác quan. Người hút thuốc thường có cảm giác thích thú với điếu thuốc trên tay, với mùi vị, giác quan và hương vị của khói thuốc. Đặc điểm nhân cách, trình độ học thức, văn hóa cũng là những yếu tố có ảnh hưởng đến hành vi hút thuốc lá và như vậy ảnh hưởng đến nghiện thuốc lá. Trong các mối quan hệ xã hội, việc hút thuốc thể hiện sự “chia sẻ” với những người hút thuốc khác. Thanh niên mới lớn, hút thuốc lá do bắt chước người lớn và như một cách khẳng định mình không còn ở độ tuổi trẻ con nữa. Sống, học tập và làm việc với một nhóm bạn bè nghiện hút thuốc lá, không sớm thì muộn chúng ta cũng sẽ bị nghiện hút theo họ. Trong gia đình nếu cha mẹ nghiện hút thuốc lá thì con cũng dễ bị nghiện. Đặc thù của từng nền kinh tế - văn hóa - xã hội qui định đặc điểm hút thuốc lá của dân số sống trong xã hội đó. Ví dụ Việt Nam nữ hút ít, nam hút nhiều. Tây Âu, nam nữ hút gần bằng nhau. Cuối cùng vấn đề quảng cáo của các hãng sản xuất thuốc lá cũng góp phần tác động rất mạnh đến vấn đề nghiện hút thuốc lá của nhiều thế hệ. Thông tin tuyên truyền, qui định pháp luật về ngăn cấm hút thuốc lá ở nơi công cộng cũng ảnh hưởng nhiều đến hành vi hút thuốc lá.

Tóm lại, lệ thuộc thuốc lá là quá trình tương tác giữa 3 thành tố:

+ Nicotin có trong thuốc lá - là một chất hướng tâm thần.

+ Khả năng dễ bị lệ thuộc hay không của bản thân người hút thuốc.

+ Yếu tố đặc thù của từng nền văn hóa, kinh tế, xã hội.

Các biện pháp bỏ thuốc lá

Biện pháp hỗ trợ cai nghiện thuốc lá được chứng minh là có hiệu quả là điều trị nhận thức – chuyển đổi hành vi và điều trị bằng thuốc như nicotin thay thế; bupropion hydrochloride, varenicline.

Trong đó, biện pháp điều trị nhận thức - thay đổi hành vi là biện pháp căn bản, xuyên suốt toàn bộ quá trình cai thuốc lá. Trái với các biện pháp điều trị bằng thuốc vốn chỉ có chỉ định trên người hút thuốc lá có ý muốn cai thuốc lá, biện pháp điều trị nhận thức - chuyển đổi hành vi có chỉ định cho người hút thuốc lá ở mọi giai đoạn. Cơ chế tác dụng của biện pháp điều trị nhận thức - thay đổi hành vi là can thiệp vào các thành phần cấu thành nên hành vi hút thuốc lá để giúp người nghiện nhận biết và tìm cách chuyển đổi hành vi có hại cho sức khỏe là hút thuốc lá thành một hành vi khác có lợi cho sức khỏe. Cách thức tác động là tư vấn cá nhân, tư vấn theo nhóm, tư vấn trên phương tiện thông tin đại chúng.

Những trường hợp lệ thuộc nicotine nặng, có thể bác sĩ sẽ khuyên dùng nicotine thay thế dưới nhiều dạng khác nhau như: băng dán (Nicorette, Nicopatch, Nicoderm), viên thuốc nhai (Nicopass), viên thuốc ngậm dưới lưỡi (Nicorette microtab, Niquitin), nicotine dạng hít (Nicorette). Trong 4 loại này, nicotine dán thường được dùng nhất.

Nicotine sinh ra do hút thuốc sẽ thấm qua phổi vào máu rất nhanh, đạt nồng độ cao đột ngột;. Còn nicotine trong chế phẩm thay thế thấm vào máu chậm, làm cho nồng độ nicotine trong máu tăng, giúp cơ thể không quá thiếu nicotine nên không xuất hiện hội chứng cai thuốc lá. Nhưng cũng không tăng cao đạt đỉnh nên không đem đến cho người bệnh sự sảng khoái khi hút thuốc và như vậy sẽ không gây nghiện. Nhờ vậy, nicotine thay thế giúp giảm thiểu được các triệu chứng vật vã trong những ngày đầu cai thuốc lá. Khi cơ thể đã quen dần, bác sĩ sẽ giảm dần liều thuốc nicotine thay thế sao cho các triệu chứng cai thuốc không xuất hiện. Tùy theo từng cá nhân, đặc biệt là mức độ lệ thuộc nicotine, thời gian dùng nicotine thay thế kéo dài từ 2-4 tháng, cá biệt có thể kéo dài đến 6, thậm chí là 12 tháng. Điều trị bằng nicotine thay thế được chỉ định cho người hút thuốc lá muốn cai thuốc lá, người hút thuốc lá bị lệ thuộc thực thể từ trung bình đến nặng vào nicotin. Không có chống chỉ định cho cả bệnh nhân tim mạch và phụ nữ có thai.